Η ομιλία δεν είναι κάτι απλό, όπως απλή δεν είναι και η καθυστέρηση του λόγου και της ομιλίας - ξεκινώντας από την πρόκληση που αποτελεί η διάγνωσή της. Κάθε παιδίατρος γνωρίζει τη δυσκολία που υπάρχει στη προσπάθεια ποσοτικοποίησης της ομιλίας και των γλωσσικών δεξιοτήτων ενός νηπίου που ουρλιάζει.
Πόσες λέξεις μπορεί να πει; Μπορεί να βάλει δύο ή περισσότερες λέξεις μαζί σε μια πρόταση; Μπορούν οι άλλοι άνθρωποι, εκτός από σας, να το καταλάβουν όταν μιλάει; Ερωτήσεις σαν κι αυτές, που τίθενται στους γονείς, είναι τα άμεσα και κάπως χονδροειδή κριτήρια που συχνά χρησιμοποιούμε.
Χονδροειδής ή όχι, η αξιολόγηση είναι ζωτικής σημασίας: όσο νωρίτερα γίνεται, τόσο γρηγορότερα το παιδί με καθυστέρηση λόγου και ομιλίας μπορεί να δεχθεί βοήθεια και όσο νωρίτερα έρχεται η βοήθεια, τόσο καλύτερες είναι οι προοπτικές.
«Ο γιατρός που καταλαβαίνει την καθυστέρηση του λόγου και της ομιλίας, καταλαβαίνει και την ανάπτυξη του παιδιού,» αναφέρει ο Dr. James Coplan, παιδονευρολόγος εξειδικευμένος στην αναπτυξιακή παιδιατρική, από το Ρόζεμουντ της Πενσυλβάνια, ο οποίος δημιούργησε τους Δείκτες Γλωσσικής Ανάπτυξης (Early Language Milestone Scale) για να μετρήσει τον λόγο των παιδιών από τη γέννησή τους μέχρι την ηλικία των 3 ετών.
Κατευθυντήριες οδηγίες ανά ηλικία διαθέσιμο στον ιστότοπο τoυ Αμερικανικού Συλλόγου Ομιλίας-Γλώσσας-Ακοής (ASHA): asha.org/public/speech/development/chart.htm.
«Τα παιδιά, στο πρώτο χρόνο, αρχίζουν να καταλαβαίνουν ένα μεγάλο μέρος των όσων ακούνε γύρω τους,» αναφέρει η Diane Ρ. Paul, διευθύντρια κλινικών προβλημάτων στην παθολογία του λόγου και της ομιλίας. Τα παιδιά ενός έτους, συνεχίζει, «αρχίζουν να χρησιμοποιούν μεμονωμένες λέξεις, να ακολουθούν απλές οδηγίες, να δείχνουν μέρη του σώματός τους και να ακούν απλές ιστορίες.» Έως την ηλικία των 2 περίπου, αρχίζουν να βάζουν μαζί λέξεις και, έως τα 3, πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούν τουλάχιστον προτάσεις των τριών λέξεων.
Οι πρώτες φράσεις μπορεί να είναι απλές, αλλά αυτό που τις παράγει είναι πολύ πιο σύνθετο. Εάν ένα παιδί δεν συμβαδίζει με αυτά τα ορόσημα, αυτό μπορεί να οφείλεται ένα πλήθος λόγων. Ο Dr. Coplan, συγγραφέας επίσης του “Making Sense of Autistic Spectrum Disorders” (Random House, 2010), αναφέρει ότι εξετάζει την καθυστέρηση στην ομιλία σε ένα πολύ ευρύ πλαίσιο, από τη γνωσιακή λειτουργία έως την επικοινωνία.
Πρόκειται καθαρά για ένα πρόβλημα στο λόγο και την ομιλία ή υπάρχει μια γενικότερη καθυστέρηση; Μήπως κάτι δεν έχει πάει καλά με τις κοινωνικές επαφές του παιδιού;
Η πρώτη ερώτηση που πρέπει να υποβάλλεται είναι εάν το παιδί μπορεί να ακούσει. Σήμερα, ελέγχεται η ακοή όλων των νεογνών προτού φύγουν από το νοσοκομείο, αλλά με τον μεταγενέστερο έλεγχο μπορεί να εντοπιστεί κάποιο τυχόν προοδευτικό ή επίκτητο πρόβλημα απώλεια ακοής.
Επόμενη ερώτηση: Τι συμβαίνει με την υπόλοιπη ανάπτυξη του παιδιού; Η καθυστέρηση στον λόγο και την ομιλία μπορεί να είναι ενός τρόπος με τον οποίο οι γονείς και οι παιδίατροι, αρχικά παρατηρούν μια γενικότερη καθυστέρηση στην ανάπτυξη του παιδιού.
«Θα διαπιστώσετε καθυστερημένη κατανόηση του λόγου, καθυστερημένη χρήση των οπτικών δεξιοτήτων, όπως το να δείξει με το δάχτυλο, ή προσαρμοστικών δεξιοτήτων, όπως η χρήση ενός κουταλιού ή ενός μολυβιού», αναφέρει ο Dr. Coplan. «Ένα παιδί ηλικίας 18μηνών που δεν ακολουθεί εντολές ή δεν χρησιμοποιεί κουτάλι για να σκάβει, παρουσιάζει γενική καθυστέρηση».
Τα προβλήματα λόγου και ομιλίας μπορεί επίσης να αποτελούν πρώιμες ενδείξεις νευροαναπτυξιακών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένων διάφορων μορφών αυτισμού. Δεν έχουν καθυστέρηση στην ομιλία όλα τα παιδιά με αυτισμό, αν και συχνά δεν χρησιμοποιούν τις λέξεις τους για να επικοινωνήσουν. «Ένα τέτοιο παιδί μπορεί να έχει απομνημονεύσει το αλφάβητο», αναφέρει ο Dr. Coplan, «αλλά να μην μάθει ποτέ να λέει μαμά ή μπαμπά».
Εάν η ακοή και η ανάπτυξη του παιδιού είναι φυσιολογικές, ένας ακόμα παράγοντας που πρέπει να εξεταστεί είναι το περιβάλλον του. Μιλάει κάποιος στο μωρό; Μήπως κάτι το εμποδίζει (σ’αυτήν την εξέλιξη;) - ίσως μια εξαιρετικά χαοτική οικογένεια ή ένας σοβαρά καταθλιπτικός γονέας; Η ομιλία και η γλωσσική ανάπτυξη απαιτούν ερεθίσματα.
Στο παρελθόν οι παιδίατροι έσφαλαν αργοπορώντας τη διάγνωση της καθυστέρησης της ομιλίας. Οι καιροί έχουν αλλάξει. Ο Dr. Coplan υποστηρίζει την υπεράσπιση των γονέων και το ομοσπονδιακό πρόγραμμα έγκαιρης παρέμβασης των Η.Π.Α., που δίνει την δυνατότητα δωρεάν αξιολόγησης παιδιών ηλικίας κάτω των 3.
«Πιστεύω ότι οι γιατροί, που τώρα μπορούν, στέλνουν κάπου τα παιδιά για αξιολόγηση, αντί να πουν “θα περιμένουμε και θα δούμε, θα δούμε,”» δηλώνει. «Δεν συναντώ πια τις ιστορίες φρίκης που άκουγα 20 και 30 χρόνια πριν, όταν οι γονείς έλεγαν, “ήρθαμε παρά τις αντιρρήσεις του γιατρού μας”».
Ακόμα, ως παιδίατρος του τομέα πρωτοβάθμιας περίθαλψης, δεν έχω διαχειριστεί πάντα την κατάσταση με τους γονείς άψογα. Κάποτε εξέταζα ένα αγοράκι για το οποίο ανησυχούσα όλο και περισσότερο. Στο χώρο της εξέτασης, φαινόταν να μην έχει φυσιολογικές δεξιότητες επικοινωνίας. Ήμουν όλο και περισσότερο βέβαιος ότι βρισκόταν εντός του φάσματος του αυτισμού.
Δεν πίστευα ότι μάθαινε πραγματικά λέξεις, αλλά ανησυχούσα πολύ περισσότερο επειδή, από ότι μπορούσα να πω, δεν είχε ποτέ οπτική επαφή, δεν αποκρινόταν ποτέ με σαφή τρόπο σε κάτι που έλεγαν ή έκαναν οι γονείς του και φαινόταν πραγματικά αποκομμένο.
Οι γονείς του απαξίωσαν τις ανησυχίες μου και απέρριψαν όλες τις συστάσεις μου. Όταν βρισκόταν σπίτι με τη γιαγιά του, επέμεναν, ότι ήταν σε θέση να επικοινωνήσει τέλεια. Δεν χρειαζόταν καμία βοήθεια.
Σε αυτήν την περίπτωση, είχα κάνει σωστή διάγνωση, αλλά οι δικές μου επικοινωνιακές δεξιότητες μου, δεν ήταν αρκετές για την πρόκληση που αντιμετώπιζα.
Υπήρξαν και οι γονείς που τους καθησύχαζα: μπορεί να μην μιλάει τόσο πολύ όσο η αδελφή της στην ηλικία της, αλλά λέει πολύ περισσότερα από τα ελάχιστα που απαιτούνται από ένα παιδί 2 ετών, καταλαβαίνει όλα όσα της λέτε και μπορεί να ακολουθήσει περίπλοκες εντολές. Ας περιμένουμε να δούμε, δώστε της χρόνο. Έκανα σωστά;
Υπενθυμίζουμε στους παιδίατρους επανειλημμένως να μην παίρνουν αψήφιστα τις καθυστερήσεις στον λόγο και την ομιλία, να μην αδιαφορούν και να λένε ότι τα αγόρια μιλάνε αργότερα από τα κορίτσια ή ότι τα μικρότερα αδέρφια μιλάνε αργότερα από τα μεγαλύτερα. Τέτοιοι παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στη φυσιολογική ποικιλομορφία, αλλά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν γιατί ένα παιδί δεν ανταποκρίνεται στα κύρια ορόσημα της εξέλιξης του λόγου και της ομιλίας.
Όπως δε κάθε παιδίατρος γνωρίζει, οι πραγματικά ειδικοί σε αυτήν την ιστορία - και οι πραγματικοί εμπειρογνώμονες - είναι οι παθολόγοι λόγου και ομιλίας.
Η Dr. Paul δίνει γενικές συμβουλές στους γονείς που θέλουν να ενισχύσουν τις δεξιότητες λόγου και ομιλίας των παιδιών τους: «Συζητήστε με το παιδί σας για αυτό στο οποίο ασχολούνται-παίζουν εκείνη την στιγμή. Να διαβάζετε στο παιδί σας συχνά. Εάν βρίσκεται σε ένα δίγλωσσο σπίτι, να του μιλάτε και να του διαβάζετε στη γλώσσα στην οποία έχετε περισσότερη ευχέρεια. Μιλήστε με σαφήνεια και φυσικά και χρησιμοποιήστε πραγματικές λέξεις. Δείξτε ενθουσιασμό όταν το παιδί μιλάει».
Και ακούστε αυτό που το παιδί σας σάς λέει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου