Νοσήματα του ηλικιωμένου και πρόληψη

Η Dr. Αναστασία Μοσχοβάκη, Ιατρός - Ειδική Παθολόγος, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τρίτης Ηλικίας (1 Οκτωβρίου), εξηγεί τα κύρια νοσήματα που απειλούν τα άτομα άνω των 65 ετών, ώστε διατηρούν ένα ικανοποιητικό επίπεδο υγείας και μια καλή ποιότητα ζωής.

Η διατήρηση νεανικής βιολογικής ηλικίας έως τα βαθιά γεράματα, είναι από τις πιο σημαντικές μάχες, που δίνει σήμερα η ιατρική επιστήμη.

Η σωστή περιοδική παθολογική προληπτική εξέταση και η έγκαιρη εφαρμογή αποτελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης και θεραπείας από τη νεανική ζωή, έχουν ζωτική σημασία, έτσι ώστε τα οργανικά συστήματα του σώματος να ευρίσκονται σε άριστη κατάσταση, σε «πείσμα» του χρόνου. Παρά το γεγονός ότι παραδοσιακά η τρίτη ηλικία οριοθετείται από την ηλικία των 65 ετών, ένα άτομο μπορεί να έχει μεγάλη χρονολογική ηλικία, αλλά να είναι νέος βιολογικά, να έχει δηλαδή μικρή βιολογική ηλικία και ακμαία οργανικά συστήματα.

Στο άρθρο αυτό, θα αναφερθούμε συνοπτικώς σε κύρια συστηματικά νοσήματα που απειλούν τα άτομα άνω των 65 ετών, όταν λόγω παρέλευσης του χρόνου, αμέλειας, κακής κληρονομικότητας, καταχρήσεων και πλημμελούς ιατρικής παρακολούθησης διά μέσω των ετών, η βιολογική τους ηλικία συμπίπτει ή υπερβαίνει την χρονολογική.

Νοσήματα του ηλικιωμένου και πρόληψη

1. Λοιμώξεις
Κατά την διάρκεια της επίθεσης ενός λοιμογόνου παράγοντα, ο οργανισμός αμύνεται με πολλούς τρόπους, όπως παραγωγή αντισωμάτων, παραγωγή ιντερφερονών, κινητοποίηση του σπλήνα, κινητοποίηση κυτταροτοξικών λεμφοκυττάρων. Οι ηλικιωμένοι εμφανίζουν πτώση της ανοσολογικής τους δύναμης και πτώση της αναπνευστικής εφεδρείας. Κάθε λοίμωξη, ακόμη και ελαφριά, ενδέχεται να οδηγήσει ταχέως, σε σοβαρές επιπλοκές.

Ο ηλικιωμένος πρέπει:

• Να κάνει ενισχυτικά εμβόλια τόνωσης του ανοσοποιητικού συστήματος κατά την διάρκεια της παθολογικής ιατρικής εξέτασης, μετά από την αξιολόγηση του ανοσολογικού status του οργανισμού κατά το Φθινόπωρο.

• Να μην αμελεί την περιοδική ιατρική προληπτική εξέταση κατά την διάρκεια της οποίας εντοπίζονται και θεραπεύονται έγκαιρα παθολογικές καταστάσεις και νοσήματα, που αλλοιώνουν την σωστή άμυνα. Τέτοια νοσήματα και παθολογικές καταστάσεις είναι η αύξηση του σακχάρου, η νεφρική ανεπάρκεια, η ηπατική ανεπάρκεια.

• Να έχει σωστές συνήθειες καθημερινότητας που τονώνουν το αμυντικό σύστημα. Η διατροφή πρέπει να περιλαμβάνει φρούτα, όσπρια, λαχανικά, γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Ο ηλικιωμένος πρέπει να περπατά καθημερινώς κατά το δυνατόν, να απέχει από το κάπνισμα και την κατάχρηση αλκοόλ, να έχει φυσιολογικό βάρος, να κοιμάται επαρκώς. Η παροχή καθαρού αέρα καθίσταται με την πάροδο της ηλικίας ολοένα και πιο σημαντική. Στην περίπτωση πασχόντων από χρόνια νοσήματα, απαιτείται εφαρμογή ειδικών ενδεικνυόμενων διατροφικών προγραμμάτων και προγραμμάτων καθημερινότητας ανάλογα με το είδος της χρόνιας πάθησης. Ο ηλικιωμένος πρέπει επίσης να αποφεύγει την στενή επαφή με πάσχοντες από λοιμώδη νοσήματα, να μεριμνά για τη συχνή ανανέωση του αέρα στους χώρους όπου ευρίσκεται, να μην εκτίθεται σε ρεύματα, να πλένει συχνά τα χέρια, να αποφεύγει την άσκοπη χρήση φαρμάκων, ιδιαιτέρως αντιβιοτικών και να εξετάζεται άμεσα ιατρικώς σε περίπτωση λοίμωξης.

2. Καρδιοπάθεια

Η καρδιακή νόσος είναι η πρώτη αιτία θανάτου σήμερα στον ηλικιωμένο. Οι πιο κοινές και μοιραίες εκδηλώσεις της είναι το έμφραγμα και ο αιφνίδιος θάνατος.
Όταν συνυπάρχουν ορισμένοι παθολογικοί παράγοντες και οργανικά νοσήματα (αναφέρονται παρακάτω), η πιθανότητα της καρδιολογικής απορύθμισης αυξάνει:

• Η συνήθεια του καπνίσματος.
• Παχυσαρκία.
• Mικρή κατανάλωση φρούτων-λαχανικών, πλούσια κατανάλωση λιπαρών, πλήρης αποφυγή του αλκοόλ ή κατάχρηση αλκοόλ, αποφυγή κατανάλωσης ψαριών πλούσιων σε ω3 λιπαρά οξέα.
• Stress.
• Καθιστική ζωή.
• Mικρή κατανάλωση φρούτων-λαχανικών, η πλούσια κατανάλωση λιπαρών, η πλήρης αποφυγή του αλκοόλ ή η κατάχρηση αλκοόλ, η μη κατανάλωση ψαριών πλούσιων σε ω3 λιπαρά οξέα.
• Διαβήτης.
• Διαταραχές ορισμένων λιπιδίων, όπως η αύξηση της «κακής» χοληστερόλης LDL ή η μείωση της «καλής» χοληστερόλης HDL.
• Υπέρταση.
• Aύξηση των επιπέδων ορισμένων δεικτών φλεγμονής (π.χ. crp, μυελουπεροξειδάση, ιντερλευκίνη 6).
• Aυξημένη ομοκυστείνη.
• Mεταβολικό σύνδρομο.
• Νοσήματα που οφείλονται σε αθηροσκλήρυνση αγγείων (π.χ. ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής, αθηροσκλήρυνση καρωτίδων).

Οι παράγοντες και τα νοσήματα αυτά πρέπει να αποκαθίστανται πλήρως.

3. Καρκίνος

Στον καρκίνο, αναπτύσσεται ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός κυττάρων. Στον ανώμαλο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του καρκίνου συμβάλλει ποικιλία παραγόντων, που περιλαμβάνουν ανωμαλίες στο γενετικό υλικό, ενεργοποίηση γονιδίων, εξάλειψη ογκοκατασταλτικών γονιδίων, αδυναμία του αμυντικού συστήματος του οργανισμού να καταστρέψει τα παθολογικά κύτταρα, φαινόμενα που με την σειρά τους προκαλούνται από σύνθετους παράγοντες (π.χ. έκθεση σε καρκινογόνα, κληρονομικές προδιαθέσεις, χρήση καπνού, κακές διατροφικές συνήθειες).

Η καρκινογένεση είναι ένα φαινόμενο που απαιτεί χρόνο για να πραγματοποιηθεί.

Συχνά απαιτείται η συσσώρευση τουλάχιστον πέντε αθροιστικών μεταλλάξεων για να δημιουργηθεί το κακόηθες κύτταρο.
Για τα περισσότερα είδη καρκίνου η αποτελεσματική θεραπεία έχει άμεση σχέση με το στάδιο της νόσου την στιγμή της διάγνωσης ή την αντιμετώπιση της βλάβης του κυττάρου σε προκαρκινικό στάδιο.

Η πρόληψη σήμερα στον τομέα του καρκίνου έχει τέσσερις συνιστώσες:

α. Την αποφυγή έκθεσης σε καρκινογόνα

β. Την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος με αλλαγές στον τρόπο ζωής και την διατροφή

γ. Την πρώιμη εντόπιση των κυττάρων που οδεύουν προς καρκινοποίηση ή αρχόμενων καρκινικών βλαβών και την έγκαιρη απομάκρυνσή τους με περιοδικές εξετάσεις για συνήθεις καρκίνους (π.χ. μαστού, προστάτη, εντέρου)

δ. Τον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου με κληρονομικές καρκινικές προδιαθέσεις ή ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανάπτυξη καρκίνου και την ένταξή τους σε εντατικοποιημένα προγράμματα πρόληψης.

Αυτές οι βασικές αρχές ακολουθούνται και στην περίπτωση των ηλικιωμένων.
O έλεγχος για καρκίνους στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δύναται να διακοπεί μετά την ηλικία των 84 ετών, λόγω της βραδείας εξέλιξης των καρκίνων στις ηλικίες αυτές.

4. Alzheimmer - άνοια - εγκεφαλικά επεισόδια - νόσος Parkinson

Τα νοσήματα του εγκεφάλου που αλλοιώνουν την ικανότητα του ηλικιωμένου να θυμάται, να κρίνει, να κινείται, είναι αρκετά διαδεδομένα στην τρίτη ηλικία.

Η άνοια προσβάλλει αρκετούς ηλικιωμένους σήμερα. Η νόσος προκαλεί αρχικώς διαταραχές μνήμης, ενώ προοδευτικά εμφανίζεται διαταραχή ομιλίας, οπτική αίσθηση του χώρου, αποδιοργάνωση του χαρακτήρα. Σε σοβαρές περιπτώσεις τελικού σταδίου, οι ασθενείς χάνουν τη μνήμη, την κρίση, την λογική, την ικανότητα γνώσης.

Η νόσος Alzheimer και η κακή αιμάτωση του εγκεφάλου λόγω προχωρημένης βιολογικής ηλικίας, είναι οι συχνότερες αιτίες άνοιας στις δυτικές χώρες. Περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως έκθεση σε βαρέα μέταλλα, η αυξημένη χοληστερόλη, η αυξημένη ομοκυστείνη, η υπέρταση, η μη επαρκής άσκηση, η αποφυγή πνευματικών δραστηριοτήτων, έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου.

Η προληπτική χορήγηση ορισμένων αντιοξειδωτικών, βιταμινών και προστατευτικών βοτάνων που σταθεροποιούν το νευρικό σύστημα, μέσω κατάλληλης διατροφής αλλά και μέσω συμπληρωμάτων και φυσικών φαρμάκων (π.χ. ενισχυμένη formula φυτού ginkgo με φυσικά αντιοξειδωτικά σταθεροποίησης), είναι σημαντική σε άτομα με ισχυρή προδιάθεση.

Τα εγκεφαλικά επεισόδια στον ηλικιωμένο συχνά οφείλονται σε κακή ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου, της χοληστερόλης, του μεταβολικού συνδρόμου ή άλλων υποκείμενων νοσημάτων (π.χ. κολπική μαρμαρυγή). Το εγκεφαλικό επεισόδιο αποδιοργανώνει περαιτέρω την διανοητική κατάσταση του ηλικιωμένου, ενώ συντελεί σημαντικά στην δυσκινησία του, λόγω των παραλύσεων που συχνά επιφέρει. Είναι σημαντικό να ελέγχονται ιατρικώς όλα τα υποκείμενα νοσήματα που προδιαθέτουν σε εγκεφαλικά επεισόδια.

H νόσος Parkinson είναι η πιο κοινή διαταραχή από μία κατηγορία προοδευτικώς εξελισσόμενων νόσων του νευρικού συστήματος. Χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο παρκινσονικών συμπτωμάτων, που περιλαμβάνουν βραδυκινησία, δυσκινησία, τρέμουλο, τρόμο, μυϊκή ακαμψία, «συρόμενο» βάδισμα, «σκυφτή» στάση σώματος και ποικιλία νευροψυχιατρικών εκδηλώσεων. Η τακτική σωματική και διανοητική άσκηση συνδέεται με χαμηλότερη επίπτωση σοβαρών μορφών νόσου PARKINSON στον ηλικιωμένο.

5. Κατάγματα

Με την πάροδο της βιολογικής ηλικίας, υφίστανται αλλοιώσεις στη όραση, την ακοή, τα αντανακλαστικά στάσης του σώματος διαταράσσονται, ενώ υπάρχει ελαττωμένη ικανότητα προσαρμογής στην όρθια στάση κατά την απότομη έγερση. Τα παραπάνω, καθιστούν τον βιολογικώς ηλικιωμένο άνθρωπο, επιρρεπή σε πτώσεις. Το 30% των ατόμων πάνω από 65 ετών πέφτουν και η πτώση αποτελεί μία από τις βασικές αιτίες θανάτου όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος. Το κάταγμα στον ηλικιωμένο είναι σοβαρό. H οστεοπόρωση αποτελεί βασική αιτία καταγμάτων μετά από πτώση. Η έλλειψη άσκησης, το τσιγάρο, η υπερκατανάλωση αλκοόλ καφέ και αναψυκτικών τύπου cola, η κακή κληρονομικότητα, η κακή ρύθμιση του θυρεοειδούς και του διαβήτη, η χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου, γερνούν πρόωρα τον σκελετό.

Ο ηλικιωμένος, για να αποφύγει επικίνδυνες πτώσεις και κατάγματα πρέπει:

• Να πίνει αρκετό αποβουτυρωμένο γάλα ή γιαούρτι
• Να λαμβάνει την ελάχιστη δυνατή δόση ψυχοτρόπων φαρμάκων
• Να διορθώνει έγκαιρα κάθε διαταραχή στην όραση με ετήσια οφθαλμολογικά check up.
• Να μην έχει χαλιά στο σπίτι. Οι χώροι στο σπίτι πρέπει να είναι ανοιχτοί χωρίς άχρηστα μικροαντικείμενα στα δάπεδα. Συνιστάται άπλετος φωτισμός στους χώρους διαβίωσης και μονίμως ανοικτό φως και κατά το βράδυ. Συνιστώνται επίσης «λαβές» στα μπάνια και στις σκάλες.

6. Η αύξηση του σακχάρου

Με την πάροδο της ηλικίας, ο μεταβολισμός επιβραδύνεται, η έκκριση της ινσουλίνης διαταράσσεται, ενώ οι κληρονομική προδιάθεση για διαβήτη, εκδηλώνεται. Ο διαβήτης συνοδεύεται από σημαντική εκτροπή συνολικά του μεταβολισμού, η οποία προοδευτικά προκαλεί βλάβες στα μάτια, στην καρδιά, στο νεφρό, στον εγκέφαλο, στα αγγεία, στα νεύρα. Η προληπτική εξέταση για σάκχαρο είναι σημαντική, διότι η αύξηση του σακχάρου, ενώ προκαλεί βλάβες, συχνά δεν έχει συμπτώματα. Ανάλογα με τον βαθμό της αύξησης του σακχάρου και το είδος των υφιστάμενων επιπλοκών, καθορίζεται εξατομικευμένη αγωγή για το σάκχαρο κατά την ιατρική εξέταση.

7. Η αύξηση ουρίας

Ο νεφρός είναι απαραίτητος στον ανθρώπινο οργανισμό για την απομάκρυνση των άχρηστων ουσιών του μεταβολισμού, όπως της ουρίας, της κρεατινίνης και των όξινων προϊόντων. Στον ηλικιωμένο, η ικανότητα του νεφρού να απομακρύνει άχρηστες ουσίες ελαττώνεται λόγω γήρανσης, με αποτέλεσμα την αύξηση της ουρίας και της κρεατινίνης. Ο κακά ρυθμιζόμενος διαβήτης, η έκθεση σε ορισμένες τοξικές ουσίες και φάρμακα, η χρόνια πυελονεφρίτιδα, η ουρική νόσος, ορισμένα κληρονομικά σύνδρομα, νοσήματα του προστάτη, η νεφρολιθίαση, η υπέρταση, η αθηροσκλήρυνση της νεφρικής αρτηρίας επιδεινώνουν το πρόβλημα και πρέπει να αποκαθίστανται με την δέουσα ιατρική αγωγή. Η πρόληψη εγκατάστασης της νεφρικής νόσου και η πρώιμη διάγνωση είναι πολύ σημαντικά, με δεδομένο ότι οι περισσότεροι ασθενείς δεν έχουν συμπτώματα και η νεφρική ανεπάρκεια αποτελεί σημαντικό αίτιο θανάτου σε ηλικιωμένα άτομα.

8. Η αύξηση του ουρικού

Το ουρικό οξύ, είναι μία ουσία που παράγεται στον οργανισμό κατά τον μεταβολισμό των πουρινών και συχνά αυξάνεται στο αίμα χωρίς εμφανή συμπτώματα. Με την πάροδο της ηλικίας ο μεταβολισμός διαταράσσεται συνολικά και η ανεπαρκής απομάκρυνση του ουρικού, δεν είναι σπάνια στους ηλικιωμένους. H υπερουριχαιμία προκαλεί λίθους και βλάβες στα νεφρά σε ευαίσθητα άτομα και πρέπει να θεραπεύεται πρώιμα με κατάλληλη αγωγή (διαιτητική, φαρμακευτική ή συνδυασμός), όταν ο ηλικιωμένος κινδυνεύει από τέτοιου τύπου επιπλοκές.

9. Χοληστερίνη

H χοληστερίνη ή χοληστερόλη είναι μία χημική ουσία (στερόλη), που αυξάνει στον οργανισμό με την κατανάλωση λιπαρών ουσιών. Στον ηλικιωμένο οι καύσεις είναι αργές, η χοληστερόλη αυξάνει και εναποτίθεται στο ήδη αλλοιωμένο από τον χρόνο τοίχωμα των αρτηριών. Η καταστροφική χοληστερόλη είναι μόνο η LDL χοληστερόλη, που αποτελεί τμήμα της συνολικής χοληστερόλης. Αντίθετα η HDL χοληστερόλη ασκεί προστατευτική επίδραση. Ο ηλικιωμένος πρέπει να κάνει συχνά έλεγχο για χοληστερόλη. Εάν έχει υψηλές τιμές LDL χοληστερόλης, σημαντικό είναι να διατρέφεται με τρόφιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά, να αποφεύγει την καθιστική ζωή και να διατηρεί φυσιολογικό βάρος. Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται φάρμακο.

10. Υπέρταση

Λόγω της σκλήρυνσης των αρτηριών στον ηλικιωμένο, η αύξηση της πίεσης του αίματος είναι συχνό φαινόμενο της τρίτης ηλικίας. Υπέρταση υπάρχει, όταν ο μέσος όρος των μετρήσεων της διαστολικής πίεσης («μικρή» πίεση), είναι μεγαλύτερος ή ίσος από 90mmHg, όπως μετράται με ειδικά όργανα, τα πιεσόμετρα ή όταν ο μέσος όρος των μετρήσεων της συστολικής πίεσης(«μεγάλη» πίεση), είναι μεγαλύτερος ή ίσος από 140mmHg. Σε περίπτωση άλλης παθήσεως, όπως αυξημένου σακχάρου, χοληστερόλης, καρδιακής ή νεφρικής παθήσεως, τα όρια αυτά είναι συχνά πιο αυστηρά.

Η υπέρταση προκαλεί βλάβες σε όλα τα ζωτικά όργανα. Χωρίς την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή ο υπερτασικός κινδυνεύει από αιφνίδιο θάνατο, εγκεφαλικό επεισόδιο, νεφρική πάθηση, απόφραξη καρδιακής αρτηρίας, διαταραχές οράσεως. Ο κίνδυνος δυσμενών επιπλοκών είναι μεγαλύτερος, εάν ο υπερτασικός καπνίζει, πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη, έχει υψηλή χοληστερόλη αίματος, ή καταναλώνει αυξημένη ποσότητα αλκοόλ.

Η πρόληψη της υπέρτασης στον ηλικιωμένο γίνεται με την αποφυγή κατάχρησης άλατος, αλκοόλ, καφέ, την καθημερινή βάδιση, την διατήρηση φυσιολογικού βάρους.

11. Μεταβολικό σύνδρομο

Το μεταβολικό σύνδρομο, είναι ένα επικίνδυνο οργανικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο επιμέρους μεταβολικών διαταραχών, χωρίς συμπτώματα, οι οποίες ανακαλύπτονται μόνο κατά την σωστή ιατρική προληπτική παθολογική εξέταση.

Στο μεταβολικό σύνδρομο υπάρχουν ταυτόχρονα τρεις ή περισσότερες από τις εξής διαταραχές:

α. Kακοήθης κατανομή υπερβάλλοντος βάρους στην κοιλιακή χώρα θώρακα
β. Υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων
γ. Χαμηλά επίπεδα «καλής χοληστερίνης» HDL
δ. Αυξημένη αρτηριακή πίεση αίματος
ε. Αυξημένο σάκχαρο αίματος.

Η συνύπαρξη των μεταβολικών δυσλειτουργιών που προαναφέρονται, οδηγεί σε αυξημένη επίπτωση καρδιοεγκεφαλικών επεισοδίων, κακοήθους διαβήτη και πρόωρων θανάτων, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με προχωρημένη βιολογική ηλικία.