Αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση

Η Καρόλα Folle-Αλέπη Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος, Πτυχιούχος Ψυχολογίας - Πανεπιστημίου Marburg - Γερμανίας, εξηγεί με ποιους τρόπους μπορούμε να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή μας.

Η αυτοπεποίθηση και η αποδοχή του εαυτού μας είναι οι κινητήρες δύναμης για την ψυχική μας ισορροπία, για να πορευόμαστε με σιγουριά και ασφάλεια και για να αντλούμε ευχαρίστηση, χαρά και ικανοποίηση από τη ζωή μας.

Τι σημαίνει όμως να έχεις «αυτοπεποίθηση» και πώς αποκτάται;

Πώς εκδηλώνεται η «αυτοεκτίμηση» και πώς ενισχύεται;

Γεννιέσαι ή γίνεσαι ένα άτομο που εκτιμά τον εαυτό του και διεκδικεί τα δικαιώματά του;

Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα ας δούμε αρχικά το τι ΔΕΝ είναι η αυτοπεποίθηση.

• Αυτοπεποίθηση ΔΕΝ ΣΥΜΑΙΝΕΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ αλλά ανάλογα με την περίσταση κατάλληλη διεκδικητική συμπεριφορά.
Τι είναι όμως κατάλληλη «διεκδικητική συμπεριφορά» και ποια η σχέση της με την επιθετική συμπεριφορά και τι εννοούμε με τον όρο μη - διεκδικητική συμπεριφορά;

Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι ΑΝΤΙΘΕΤΗ με:

• Βίαιη συμπεριφορά.
• Επιθετική συμπεριφορά.
• Την εκμετάλλευση.
• Την παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων.

Αλλά είναι ο ευθύς, ειλικρινής και κατάλληλος τρόπος έκφρασης της γνώμης, των πιστεύω, των αναγκών και των συναισθημάτων του ατόμου. Το άτομο υπερασπίζεται δηλαδή τα δικαιώματά του χωρίς εντούτοις να εκφράζεται άρνηση των δικαιωμάτων των άλλων. Αντιθέτως δείχνει σεβασμό για τα δικά του δικαιώματα αλλά και για τις ανάγκες του άλλου. Οι άλλοι μπορεί να μην πάρουν την απάντηση που επιθυμούν από το διεκδικητικό άτομο, αλλά τους έχει μεταχειριστεί με αξιοπρέπεια.

Το διεκδικητικό άτομο είναι σε θέση να:

• Δημιουργήσει λειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις.
• Προστατέψει τον εαυτό του από την εκμετάλλευση, την επιθετικότητα και τη βία των άλλων.
• Παίρνει αποφάσεις και να κάνει επιλογές που αφορούν τη ζωή του.
• Εκφράσει λεκτικά και μη λεκτικά ένα μεγάλο φάσμα συναισθημάτων, τόσο θετικών όσο και αρνητικών.

ΧΩΡΙΣ:

• Να αισθάνεται ιδιαίτερο άγχος ή ενοχή για αυτό.
• Να καταπατά τα δικαιώματα των άλλων.

Αντιθέτως, το επιθετικό άτομο:

• Αναγνωρίζει μόνο τα δικά του δικαιώματα και τις δικές του ανάγκες.
• Εκφράζει συναισθήματα με ακατάλληλο τρόπο που παραβιάζει τα δικαιώματα του άλλου.
• Στοχεύει στην κυριαρχία του και στη «νίκη», εξαναγκάζοντας το άλλο άτομο σε ήττα.

Εκδηλώνει:

• Λεκτική βία με διάφορες προσβλητικές εκφράσεις και με τον εξευτελισμό και τη μείωση του άλλου για να ικανοποιήσει τα αιτήματά του ακόμα και σε βάρος της αξιοπρέπειας άλλων ανθρώπων αλλά και
• Θυμό ενδεχομένως σε συνδυασμό σωματική βία απέναντι σε άτομα που είναι λιγότερο ικανά να εκφράσουν τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους.
• Θέλει να κυριαρχεί στις συζητήσεις, χωρίς να αφήνει τους άλλους να μιλούν.
• Συνεχίζει να επιτίθεται και να ασκεί κριτική ακόμα και μετά την υποχώρηση των συνομιλητών του.
• Το επιθετικό άτομο προσπαθεί γενικά να επιβληθεί με τα μη λεκτικά μηνύματα.
• Το βλέμμα είναι επίμονο.
• Η φωνή είναι δυσανάλογα δυνατή.
• Η ομιλία εμπεριέχει στοιχεία σαρκασμού.
• Η στάση του σώματος είναι υπερβολική και απειλητική (π.χ. δείχνει επίμονα το συνομιλητή του με το δείκτη).

Το μη - διεκδικητικό/παθητικό άτομο:

• Παραβιάζει τα δικά του δικαιώματα καθώς δεν μπορεί να εκφράσει τα ειλικρινή του συναισθήματα και σκέψεις.
• Επιτρέπει στους άλλους να παραβιάζουν τα δικά του δικαιώματα.
• Το μήνυμα της μη διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι «εγώ δε μετράω», «μπορείς να με χρησιμοποιήσεις», «τα συναισθήματά μου δεν έχουν αξία – μόνο τα δικά σου», «εγώ είμαι ένα τίποτα – εσύ είσαι ανώτερος»
• Στόχος είναι η ευχαρίστηση των άλλων και η αποφυγή οποιασδήποτε τριβής.
• Αισθάνεται μεγάλο άγχος και δεν έχει κοινωνικές δεξιότητες σε επαρκή βαθμό.
• Τείνει να «μαζεύει» τα συναισθήματά του, είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά.
• Δεν είναι σε θέση να ζητήσει με κατάλληλο τρόπο την ικανοποίηση των αιτημάτων του.
• Γίνεται συχνά θύμα των άλλων επειδή δεν μπορεί να τους αρνηθεί τα δικά τους αιτήματα.
• Κρατά πολύ συχνά απολογητική στάση.
• Ζητά πολύ συχνά συγνώμη ακόμη κι όταν δεν το εννοεί πραγματικά ή ακόμη κι όταν δεν έχει σφάλει στ’ αλήθεια.
• Έχει την τάση να αισθάνεται μελαγχολικό.
• Κρίνει τον εαυτό του με άσχημο τρόπο.
• Πιστεύει ότι βρίσκεται στο έλεος των άλλων.
• Δείχνει νευρικότητα και ανησυχία.
• Η στάση του σώματος, το βλέμμα του και η χρήση χειρονομιών υποδηλώνουν αδυναμία, άγχος και αυτο-υποτίμηση και μειώνουν την ισχύ των λεκτικών μηνυμάτων του.
• Το να έχει ένα άτομο αυτοπεποίθηση και να εκτιμά τον εαυτό του, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΛΑΧΝΟΣ που «τυχαίνει» σε κάποιους «τυχερούς» ανθρώπους ενώ για τους υπόλοιπους θα μείνει ένα ανεκπλήρωτο όνειρο ζωής.

Σίγουρα η κληρονομικότητα παίζει κάποιο ρόλο για το πόσο πολύ αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση έχει ένα άτομο και αναμφισβήτητα τα βιώματα στην παιδική ηλικία προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξή του σε όλους τους τομείς της ζωής του. Άτομα που έχουν υποστεί την αυστηρή κριτική των γονέων, τις υπερβολικές απαιτήσεις τους αλλά και την υπερπροστασία και την παρεμπόδιση της ανεξαρτησίας τους σίγουρα δυσκολεύονται στην ανάπτυξη μιας καλής εικόνας του εαυτού τους, στο να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, να εκτιμούν αυτό που είναι με διάθεση να βελτιώσουν τον εαυτό τους, να βάλουν στόχους και να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους με αυτοπεποίθηση αλλά και με ευαισθησία για τα δικαιώματα των άλλων.

Πολύ εύκολο όμως θα ήταν να χρησιμοποιούμε αμετάβλητους παράγοντες (π.χ. η κληρονομικότητα) ή το προσωπικό μας ιστορικό (π.χ. γονείς που δεν ενίσχυσαν την αυτοπεποίθησή μας) ως άλλοθι για να μη πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας, να βελτιώσουμε τον εαυτό μας, να βάζουμε στόχους και να τους πετύχουμε. Κανένας άνθρωπος δεν είναι καταδικασμένος να είναι προϊόν μόνο των γονίδιών του ή των πρώιμων παιδικών εμπειριών του. Ο κάθε άνθρωπος καθημερινά έχει τη δυνατότητα να κάνει τις επιλογές του με τις οποίες ενισχύει την θετική του εξέλιξη και την βελτίωση της ζωής του με αποτέλεσμα να έχει μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

• Αυτοπεποίθηση ΔΕΝ ΣΥΜΑΙΝΕΙ ΕΞΙΔΑΝΙΚΕΥΣΗ.

Το να έχουμε αυτοπεποίθηση σημαίνει ότι έχουμε καλή γνώση του εαυτού μας και εκτίμηση για αυτό που είμαστε, με διάθεση για βελτίωση και εξέλιξη και όχι για κάποιο εξιδανικευμένο κατασκεύασμα που αξίζει μόνο υπό όρους, ούτε για μια εικόνα εαυτού που ανταποκρίνεται σε αυτό που περιμένουν οι άλλοι, αλλά για τον καθημερινό εαυτό που έχει αδυναμίες και μειονεκτήματα αλλά και προσόντα και ιδιαίτερα χαρίσματα, στιγμές απελπισίας και στιγμές χαράς και ευφορίας. Αυτό μας δίνει δύναμη και αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για να είμαστε ικανοποιημένοι από τη ζωή μας και να αισθανόμαστε επαρκείς, ώστε να πετυχαίνουμε τους στόχους μας.

Η αυτοπεποίθηση ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ («Η το έχεις ή δεν το έχεις») αλλά το χτίσιμο της αυτοπεποίθησης είναι ένα έργο ζωής. Το να πιστεύει κανείς στον εαυτό του είναι σαν ένα μακρύ ταξίδι που διαρκεί όλη μας τη ζωή. Βάζουμε στόχους, διαφορετικούς για την εκάστοτε φάση της ζωής μας, τους πετυχαίνουμε ή όχι, βάζουμε ξανά τους ίδιους στόχους και προσπαθούμε να τους πετύχουμε με μεγαλύτερη δύναμη ή από μια διαφορετική γωνία ή αναθεωρούμε τους στόχους αυτούς και τους διαφοροποιούμε ή βάζουμε προτεραιότητα σε άλλους τομείς της ζωής μας ή …ή…ή

• Συνήθως οι άνθρωποι ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΒΑΘΜΟ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗΣ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ. Η αυτοπεποίθηση δεν χαρακτηρίζει με τον ίδιο τρόπο όλους τους τομείς της ζωής μας. Μπορεί για παράδειγμα ένας άνθρωπος να έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό του στον επαγγελματικό τομέα στον οποίο κινείται με αυτοπεποίθηση και σιγουριά με αποτέλεσμα να είναι «πετυχημένος» στη δουλειά του, αλλά να κατακλύζεται από σκέψεις ανασφάλειας όσον αφορά τις ερωτικές του σχέσεις, να μη εμπιστεύεται στον εαυτό του και να νιώθει «αποτυχημένος» στην προσωπική του ζωή.

Πώς είναι τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση;

• Αναφέρονται συχνά στον εαυτό τους με αρνητικούς χαρακτηρισμούς ή μειώνουν / υποβιβάζουν τα θετικά τους στοιχεία.
• Αισθάνονται «κατώτεροι» από τους άλλους ανθρώπους.
• Παρουσιάζουν υπερβολική ευθιξία και χαμηλές αντοχές στις συντροφικές τους σχέσεις.
• Παραμελούν την εξωτερική τους εμφάνιση και την ικανοποίηση βασικών προσωπικών αναγκών.
• Ασχολούνται υπερβολικά με αυτό που οι άλλοι σκέπτονται για αυτούς.
• Ανησυχούν υπερβολικά μήπως και ενοχλήθηκε κάποιος άλλος εξ’ αιτίας τους.
• Διακατέχονται από διάχυτο άγχος και παρουσιάζουν συχνά αισθήματα απογοήτευσης.
• Επικεντρώνονται συνήθως στα αρνητικά στοιχεία μιας κατάστασης.
• Έχουν μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες.
• Δυσκολεύονται να δέχονται φιλοφρονήσεις.
• Παρουσιάζουν έλλειψη εμπιστοσύνης στις προσωπικές τους απόψεις.
• Έχουν χαμηλές προσδοκίες από τη ζωή.
• Μπορεί να παρουσιάζουν αναπάντεχες εκρηκτικές συμπεριφορές.
• Αποφεύγουν τις προσκλήσεις.
• Εστιάζουν στην αρνητική διάθεση των άλλων, ακόμα και αν αυτή δε σχετίζεται με τη δική τους συμπεριφορά.
• Δεν δέχονται την κριτική ακόμα και όταν είναι εποικοδομητική επειδή δημιουργεί δυσβάσταχτο άγχος.
• Παρουσιάζουν κοινωνική απόσυρση.
• Ασκούν ωστόσο σκληρή κριτική στους άλλους.
• Η απόδοση στον χώρο εργασίας δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητές τους.
• Έχουν δυσκολία στη δημιουργία φιλικών ή ερωτικών σχέσεων.
• Επηρεάζονται πολύ από τα αρνητικά σχόλια των άλλων.
• Στεναχωριούνται υπερβολικά με τις αποτυχίες τους.
• Είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο άγχος και στην κατάθλιψη.

Αντιθέτως, τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση:

• Είναι και νιώθουν αυτόνομα και όχι εξαρτημένα από τους άλλους ή έρμαια των περιστάσεων.
• Έχουν πιο συχνά επιτυχίες σε όλους τους τομείς της ζωής τους.
• Παίρνουν πρωτοβουλίες και δεν φοβούνται να δοκιμάσουν νέες δραστηριότητες ή να κάνουν αλλαγές.
• Αναλαμβάνουν μόνο τις ευθύνες που τους αναλογούν.
• Δεν είναι «θύματα».
• Αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά την ψυχολογική πίεση της καθημερινότητας.
• Διαχειρίζονται και ξεπερνούν τα αρνητικά συναισθήματα όπως άγχος, θλίψη, θυμός.
• Ξέρουν να παίρνουν αλλά και να δίνουν θετικά συναισθήματα στους συνανθρώπους τους.
• Δείχνουν υπευθυνότητα για τις πράξεις τους.
• Προβάλλουν μια προσωπικότητα που χαρακτηρίζεται από συγκρότηση, αυτοέλεγχο και εσωτερική ισορροπία.
• Είναι ανθεκτικοί στις αρνητικές κριτικές των άλλων.
• Σέβονται τους άλλους.

Τι μπορώ να κάνω για να ενισχύσω την αυτοεκτίμησή μου και να έχω περισσότερη αυτοπεποίθηση;

Την αυτοπεποίθησή μας μπορούμε να ενισχύουμε καθημερινά με απλές ασκήσεις.

• Γνωρίστε τον εαυτό σας καλύτερα! Αν ανακαλύψετε τις δυνατότητες και τις δυνάμεις σας ενισχύετε αυτόματα και την θετική εικόνα του εαυτού σας.

• Ενισχύστε τις γνώσεις σας και αυξήστε τις δραστηριότητές σας γιατί όταν νιώσει ο άνθρωπος ότι εξελίσσεται, αισθάνεται και καλύτερα με τον εαυτό του. Μάθετε μια ξένη γλώσσα που σας ενδιαφέρει, πηγαίνετε σε μια σχολή χορού, μάθετε καινούργιες συνταγές μαγειρικής, διαβάστε βιβλία για θέματα που σας ενδιαφέρουν – δεν έχει σημασία τι θα κάνετε. Σημασία έχει να δραστηριοποιηθείτε, να γίνει πιο πλούσια η ζωή σας να γνωρίσετε τον εαυτό σας - και τα όρια του εαυτού σας- καλύτερα. Ανακαλύψτε τι σας εκφράζει, αλλά και τι δεν σας ταιριάζει.

• Προσπαθήστε να δείτε τον εαυτό σας χωρίς να τον συγκρίνετε με τους άλλους ή με ένα ιδανικό άτομο της φαντασίας σας που δεν πρόκειται να είστε ποτέ.

• Κάντε μια λίστα με τα στοιχεία που σας αρέσουν στον εαυτό σας, όσο «ασήμαντα» και να σας φαίνονται.

• Κάντε μια λίστα με τα θετικά και με τις επιτυχίες της ημέρας σας, όσο μικρές και να είναι (π.χ. Κατάφερα να ζητήσω το ξεροψημένο ψωμί στο φούρνο αντί το μισοψημένο που ήθελε να μου δώσει ο φούρναρης.)

• Καταγράψτε τρόπους με τους οποίους θα νιώθετε καλύτερα, που δεν κοστίζουν σε χρήμα, που δεν εξαρτώνται από άλλα άτομα και που δεν έχουν σχέση με το φαγητό, π.χ. να κάνω μια βόλτα στην εξοχή, να χαζέψω τις βιτρίνες κτλ.

• Κρατήσετε μια αντικειμενική στάση απέναντι στις αντιξοότητες και τις καθημερινές δυσκολίες (απρόοπτα, ατυχίες κτλ.) και μην τις αντιμετωπίζετε ως αδικίες ή αποδείξεις για το πόσο ανίκανοι είστε, αλλά ως φαινόμενα που κανείς δεν αποφεύγει στη ζωή του. Δείτε τα ως θέματα που θέλουν μια λύση και όχι ως ατυχίες που πρέπει να υπομείνετε ή να λυπάστε για αυτές.

• Ψάξτε για λύσεις αντί να μοιράζετε κατηγορίες και τιμωρίες και να ψάχνετε για το ποιος φταίει.

• Κάντε κάθε μέρα λίγη άσκηση στο να επιχειρείτε πράγματα που θέλετε, μικρά έστω και όχι τόσο σημαντικά, χωρίς να πρέπει να στεφθούν με επιτυχία και τολμήστε να κάνετε κάτι που δεν έχετε κάνει ποτέ. Για παράδειγμα, πηγαίνετε σε ένα μαγαζί, δοκιμάστε διάφορα ρούχα και μετά να μη πάρετε τίποτα, λέγοντας ότι θα το σκεφτείτε, ή ζητήστε μια καλύτερη τιμή για κάτι. Δεν έχει σημασία να πετύχετε αυτό που προσπαθείτε . Σημασία έχει ότι ζητήσατε αυτό που θέλατε ή κάνατε μια προσπάθεια για κάτι. Μια «αποτυχία» δεν σας υποβιβάζει, απλά σας δείχνει τα όρια των άλλων και σας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για το πως μπορείτε να πετύχετε αυτό που θέλετε και τι πρέπει να αλλάξτε.

• Με τη μέθοδο καταιγισμό ιδεών (brainstorming) καταγράψτε για ένα χρονικό διάστημα 10 έως 30 λεπτών όλα τα πράγματα που δεν σας αρέσουν στον εαυτό σας, όπως έρχονται στο μυαλό σας, χωρίς να τα επεξεργάζεστε νοητικά («Δεν θα μπορέσω να το αλλάξω ποτέ.») ή να τα κρίνετε («Αυτό είναι γελοίο.»). Στη συνέχεια φτιάξτε έναν πίνακα με 3 στήλες στις οποίες κατηγοριοποιήσετε τα πράγματα από την παραπάνω λίστα. Στην πρώτη στήλη θα γράψετε τα πράγματα που δεν σας αρέσουν στον εαυτό σας τα οποία όμως δεν είναι δυνατόν να αλλάξουν (π.χ. «Δεν μου αρέσει το ύψος μου».) Στη δεύτερη στήλη θα γράψετε τα πράγματα που μπορείτε να αλλάξετε ή να αρχίσετε να αλλάξετε άμεσα μόνη / μόνος σας (π.χ. «Δεν μου αρέσει ότι είμαι υπέρβαρη.») και στη τρίτη στήλη θα γράψετε πράγματα που μπορούν αν αλλάξουν μακροπρόθεσμα και που δεν εξαρτώνται μόνο από εσάς (π.χ. «Δεν μου αρέσει η δουλειά που κάνω.») Στη συνέχεια διαβάστε τα πράγματα στην πρώτη στήλη και σκεφτείτε πόσο πολύ στο παρελθόν έχετε ασχοληθεί με γεγονότα που δεν αλλάζουν σπαταλώντας άσκοπα ενέργεια, δύναμη και χρόνο με μοναδικό αποτέλεσμα να υποβιβάζετε την εικόνα του εαυτού σας και να παραμένετε στην απραξία. Με τη συνειδητοποίηση αυτή, ξεγράψτε με ένα μεγάλο Χ τη πρώτη στήλη και δώστε μια υπόσχεση στον εαυτό σας ότι θα επενδύστε από εδώ και πέρα τη δύναμή σας σε κάτι που μπορείτε να αλλάξετε. Μετά διαβάστε τη δεύτερη στήλη και επιλέξτε από τη λίστα κάτι που θέλετε να αλλάξτε στον εαυτό σας (π.χ. να αδυνατίσετε), γράψτε τα διάφορα βήματα που χρειάζεται αυτή η αλλαγή (π.χ. να πηγαίνετε γυμναστήριο, να επισκεφτείτε έναν διαιτολόγο κτλ. ) και τέλος υπολογίστε πότε θα δείτε τα πρώτα , έστω πολύ μικρά, αποτελέσματα αυτής της αλλαγής (π.χ. μετά από μια εβδομάδα έχετε χάσει 1 κιλό) και πότε θα δείτε μεγαλύτερες αλλαγές (π.χ. σε ένα μήνα μπορείτε να φορέσετε ένα αγαπημένο σας παντελόνι). Με αυτό τον τρόπο βάζετε μικρούς, πραγματοποιήσιμους στόχους με μεγάλη δυνατότητα επιτυχίας η οποία σας βοηθάει να βάλετε και άλλους, μεγαλύτερους στόχους.

Τέλος, διαβάζοντας τα πράγματα που έχετε γράψει στην τρίτη στήλη (πράγματα που δεν εξαρτώνται μόνο από εσάς) σκεφτείτε, τι μπορείτε να κάνετε εσείς για να πραγματοποιηθούν αυτές οι αλλαγές (π.χ. να στείλετε βιογραφικά) χωρίς να αδρανοποιηθείτε επειδή νομίζετε ότι η δική σας προσπάθεια παίζει μόνο ένα πάρα πολύ μικρό ρόλο σε σχέση με τους εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. οικονομική κρίση, μεγάλη ανεργία).

Επίσης μπορείτε να απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας που θα σας βοηθήσει στην καλύτερη αυτογνωσία και επίγνωση του εαυτού σας και να αποκτήσετε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και μια θετικότερη εικόνα του εαυτού σας. Μέσα σε ένα ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης, το άτομο μπορεί εκπαιδευτεί σε διάφορες δεξιότητες όπως:

• Μαθαίνω διεκδικητική συμπεριφορά.
• Μαθαίνω να λέω «όχι».
• Μαθαίνω να αναγνωρίζω τα επιτεύγματά μου.
• Μαθαίνω να κάνω ομιλίες / παρουσιάσεις.
• Μαθαίνω να πιστεύω στον εαυτό μου.
• Βελτιώνω τις κοινωνικές μου δεξιότητες.
• Βελτιώνω τις επικοινωνιακές μου δεξιότητες.
• Μαθαίνω να υποστηρίζω την γνώμη μου.
• Μαθαίνω να βάζω ρεαλιστικούς στόχους και να τους πετυχαίνω.

Επίσης μπορεί να αντιμετωπίσει συναισθήματα και πεποιθήσεις που αποτελούν εμπόδια για την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησής του, όπως:

• Ο φόβος της αποτυχίας
• Αρνητικές σκέψεις
• Κοινωνική φοβία
• Κατάθλιψη
• Ματαιοδοξία

Συμπερασματικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αυτοπεποίθηση είναι κάτι που καλλιεργείται. Όλοι οι άνθρωποι μπορούν να την αποκτήσουν ακολουθώντας κατάλληλες μεθόδους και τρόπους συμπεριφοράς ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου, με τις εμπειρίες του, αλλά και με τη θέλησή του και το κέφι για τη ζωή.