Η Καρόλα Folle-Αλέπη Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος, Πτυχιούχος Ψυχολογίας - Πανεπιστημίου Marburg - Γερμανίας, εξηγεί ποιες είναι οι φοβίες, ποια τα συμπτώματα και ποιος ο ρόλος του ειδικού ψυχικής υγείας στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
Όλοι μας έχουμε νιώσει κάποια στιγμή στη ζωή μας άγχος, ένταση και φόβο για κάτι.
Ποια είναι όμως η διαφορά ανάμεσα στο φόβο και τη φοβία;
Ο φόβος είναι η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που δημιουργείται απέναντι σε πραγματικό κίνδυνο ή απειλή (π.χ. ο φόβος όταν μας απειλεί κάποιος με ένα όπλο).
Αντιθέτως η φοβία είναι ένας επίμονος και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, για κάποιο χώρο ή μια κατάσταση. Το άτομο που έχει μια φοβία έχει επίγνωση του ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός, ωστόσο, επιθυμεί έντονα να αποφύγει αυτό που φοβάται. Το άτομο με φοβία υιοθετεί μια «συμπεριφορά αποφυγής» απέναντι στο φοβικό αντικείμενο και αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά σε μικρότερο αλλά και σε μεγαλύτερο βαθμό τη λειτουργικότητά του.
• Ποιες είναι οι φοβίες;
Υπάρχουν διάφορες μορφές φοβίας ανάλογα με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται το άτομο.
• Ειδικές φοβίες
Οι ειδικές φοβίες αφορούν συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως π.χ. φοβία ζώων ή εντόμων, φοβία αίματος ή τραυματισμού, αλλά και ο φόβος να πετάξει κανείς με αεροπλάνο (πετοφοβία).
• Κοινωνική φοβία
Το άτομο που υποφέρει από κοινωνική φοβία φοβάται να γίνει αντικείμενο παρατήρησης και κριτικής από τους γύρω του. Αισθάνεται ότι στις κοινωνικές του συναναστροφές βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής των άλλων, πως τον παρατηρούν και τον σχολιάζουν αρνητικά.
Τέτοια συναισθήματα βέβαια έχουμε βιώσει όλοι μας κατά καιρούς, ειδικά τα ντροπαλά άτομα χωρίς να υπάρχει όμως μια κοινωνική φοβία. Η διαφορά ανάμεσα στη ντροπαλότητα και την κοινωνική φοβία είναι η ένταση του φόβου και των σωματικών αντιδράσεων. Στην κοινωνική φοβία ο φόβος παίρνει υπερβολικές διαστάσεις. Επίσης, τα άτομα με κοινωνική φοβία μπορεί να είναι άνετα στις προσωπικές τους σχέσεις αλλά να αποφεύγουν συστηματικά τη συμμετοχή σε κοινωνικές περιστάσεις ή την προβολή τους μπροστά σε κόσμο (π.χ. να κάνουν μια παρουσίαση ή μια ομιλία) γιατί είναι πεπεισμένα ότι δε μπορούν να αντεπεξέλθουν σε τέτοιες καταστάσεις.
• Αγοραφοβία
Το άτομο με αγοραφοβία νιώθει έντονο άγχος για μέρη ή καταστάσεις από όπου θεωρεί ότι η διαφυγή ανά πάσα στιγμή (όποτε το επιθυμεί το άτομο) μπορεί να είναι δύσκολη ή με «κοινωνικό κόστος» π.χ. το μποτιλιάρισμα, μέσα μαζικής μεταφοράς, κομμωτήριο, το να περιμένει στην ουρά. Επίσης φοβάται να βρίσκεται σε μέρη όπου δεν υπάρχει δυνατότητα βοήθειας από γιατρό σε περίπτωση που παρουσιάσει συμπτώματα δυσφορίας. Συνεπώς αποφεύγει συστηματικά να βρίσκεται σε αυτά τα μέρη/τις καταστάσεις ή χρειάζεται την παρουσία ενός ατόμου εμπιστοσύνης για να τις αντιμετωπίσει.
• Πώς εκδηλώνεται μια φοβία;
Όταν το άτομο που έχει μια φοβία έρχεται ή πρόκειται να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, μπορεί να παρουσιάζει διάφορα δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα χωρίς να υπάρχει οργανική αιτία όπως:
• Ταχυκαρδία
• Εφίδρωση
• Τρέμουλο
• Ναυτία, κράμπες στο στομάχι, τάση για εμετό
• Ζάλη
• Συχνουρία
• Κόμπος στο λαιμό
• Δύσπνοια
• «Μυρμήγκιασμα», στα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών
• Απότομη πτώση πίεσης - λιποθυμία
• Έντονο κοκκίνισμα (κοινωνική φοβία)
Όταν αντιμετωπίζει ή πρόκειται να αντιμετωπίσει το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, το άτομο «παγώνει» και έχει τρομακτικές σκέψεις, όπως:
«Θα με δαγκώσει ο σκύλος», «Θα πέσω από τη γέφυρα» (ειδική φοβία)
«Θα λιποθυμήσω», «Θα τρελαθώ» (αγοραφοβία)
«Θα χάσω τα λόγια μου και θα γίνω ρεζίλι», «θα κοκκινίσω και θα το βλέπουν όλοι» (κοινωνική φοβία), οι οποίες προκαλούν έντονο φόβο
Πολλές φορές οι σκέψεις είναι επίσης διαστρεβλωμένες και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, π.χ. το άτομο μπορεί να αντιλαμβάνεται ένα σκύλο ως πολύ μεγάλο και επικίνδυνο χωρίς αυτό να ισχύει. Αυτές οι αντιδράσεις παρουσιάζονται κάθε φορά που αντιμετωπίζει το άτομο το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται με αποτέλεσμα να αναπτύσσει αποφευκτικές συμπεριφορές.
• Πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια;
Το άτομο που υποφέρει από μια φοβία χρειάζεται να επισκεφτεί έναν ειδικό όταν ο φόβος επιμένει στο χρόνο και γίνεται αφόρητος, επηρεάζοντας σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα ζωής και τη λειτουργικότητά του.
• Πώς γίνεται η θεραπεία μίας φοβίας;
Στην γνωσιακή - συμπεριφοριστική θεραπεία, ο θεραπευτής βοηθάει το άτομο που υποφέρει από μια φοβία να εντοπίσει τις αρνητικές και παράλογες σκέψεις του σχετικά με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται και να τις αντικαταστήσει με πιο ρεαλιστικές που στηρίζονται στην αντικειμενική πραγματικότητα. Ανάλογα με το αντικείμενο της φοβίας, την έντασή της και την ψυχοσύνθεση του ατόμου, μαθαίνει επίσης τρόπους και τεχνικές αντιμετώπισης του αντικειμένου ή της κατάστασης που φοβάται.
Αυτή η αντιμετώπιση γίνεται με ειδικό τρόπο, συστηματικά και με συγκεκριμένες τεχνικές οι οποίες μειώνουν σταδιακά το φόβο μέχρι και την εξάλειψη της φοβίας.
Ένα ακόμα μέρος του ψυχοθεραπευτικού προγράμματος είναι, εφόσον χρειαστεί, η εκπαίδευση του ατόμου στην ανάλογη διεκδικητική συμπεριφορά και στις τεχνικές επίλυσης προβλημάτων.
Μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο το άτομο μαθαίνει επίσης να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις σωματικές αντιδράσεις του φόβου καθώς και τεχνικές διαχείρισης του άγχους όπως ασκήσεις σωματικής και ψυχικής χαλάρωσης, συγκέντρωσης και έλεγχο της αναπνοής.
Τέτοιου είδους προγράμματα εφαρμόζονται π.χ. σε αρκετές αεροπορικές εταιρείες για άτομα που φοβούνται να ταξιδέψουν με αεροπλάνο, αλλά αναγκάζονται ή επιθυμούν να κάνουν ένα ταξίδι με αυτό το μέσο.
Τα ψυχοθεραπευτικά προγράμματα αντιμετώπισης φοβιών έχουν αποδειχτεί ιδιαίτερα αποτελεσματικά αν βασίζονται στη συνειδητή απόφαση του ατόμου να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του και την ενεργητική συμμετοχή του στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου