Η Καρόλα Folle-Αλέπη Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος, Πτυχιούχος Ψυχολογίας - Πανεπιστημίου Marburg - Γερμανίας, απαντά στο Υγειαonline.gr, στο ερώτημα: πώς μπορούμε να μεγαλώσουμε υπεύθυνα παιδιά;1. Πρόλογος
Η ερώτηση αυτή στο σημερινό μας θέμα είναι μάλλον ρητορική. Όπως παίζουν το ρόλο τους τα γονίδια και πολλοί άλλοι παράγοντες στην διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού σίγουρα κάποια παιδιά γεννιούνται πιο υπεύθυνα από άλλα. Στο να είναι υπεύθυνο ένα παιδί όμως καθοριστικό ρόλο παίζει το πώς μεγαλώνει το παιδί αυτό, ποιοι τρόποι διαπαιδαγώγησης χρησιμοποιούν οι γονείς του. Τα γονίδια και πολλοί άλλοι παράγοντες δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε, ας δούμε λοιπόν, τι μπορούμε να κάνουμε εμείς σαν γονείς για να μεγαλώσουμε υπεύθυνα παιδιά τα οποία μπορούν να αναλάβουν τις ευθύνες τους.
2. Υπευθυνότητα - τι σημαίνει;
Αν βλέπουμε την οικογένεια ως «σύστημα» στο οποίο το κάθε μέλος αποτελεί ένα στοιχείο, μπορούμε να πούμε ότι για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα, πρέπει να βρίσκεται και το κάθε μέλος και τα μέλη μεταξύ τους σε μια ισορροπία. Ισορροπία μέσα σε αυτό το σύστημα υπάρχει εάν το κάθε μέλος αναλάβει τις ευθύνες που έχει και είναι ευχαριστημένος με τα δικαιώματα που έχει μέσα σε αυτό το σύστημα.
Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει, πρέπει οι γονείς του όλο και περισσότερο να του δίνουν τομείς στα οποία είναι υπεύθυνο το ίδιο, και έτσι να μάθει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του, προκειμένου να γίνεται ανεξάρτητο με την πεποίθηση ότι μπορεί να τα καταφέρει στη ζωή του. Το να γίνει υπεύθυνο ένα παιδί σημαίνει ότι χτίζει την ισορροπία του και αυτό αποτελεί προϋπόθεση για να δημιουργήσει ένα δικό του σύστημα οικογένεια.
Υπευθυνότητα πρακτικά σημαίνει ότι τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν μαθαίνουν σταδιακά να φροντίζουν τον εαυτό τους και να έχουν όλο και περισσότερες ευθύνες όσον αφορά τον εαυτό του αλλά και την οικογένεια. Καθώς μεγαλώνουν πρέπει να μάθουν σταδιακά να παίρνουν αποφάσεις για τη ζωή τους με όλο και περισσότερες υποχρεώσεις αλλά και με περισσότερα δικαιώματα και επίσης να έχουν ένα πιο ενεργητικό ρόλο στο σύστημα που λέγεται οικογένεια.
3. Υπευθυνότητα - πως ενισχύεται;
• Μπορείτε να διδάσκετε το παιδί σας να είναι υπεύθυνο από πολύ μικρή ηλικία. Βασικός στόχος σας πρέπει να είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να γίνεται όλο και περισσότερο ανεξάρτητο από εσάς. Αυτό σημαίνει να υποστηρίζετε κάθε βήμα για να κάνει πράγματα μόνο του, και να του δείξετε ότι πιστεύετε ότι μπορεί να τα καταφέρνει. Δεχτείτε την καλύτερη προσπάθεια του παιδιού σας, ακόμα αν το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι αντάξιο των προσδοκιών σας.
Περνάτε το μήνυμα στο παιδί ότι αυτά που μπορεί να κάνει (να ντυθεί, να πλένεται κ.τ.λ.), το περιμένετε να το κάνει και έχει υποχρέωση να το κάνει. Καθημερινά αφήστε το να τρώει μόνο του, να ντυθεί μόνο του και ότι μπορεί να κάνει, χωρίς να πέσετε στην παγίδα να το κάνετε εσείς για εξοικονόμηση χρόνου ή να έχετε ένα πιο «τέλειο» αποτέλεσμα.
• Δώστε στο παιδί σας δουλείες να κάνουν, έχοντας υπόψη όμως ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να διδάξετε στα παιδιά σας να δουλεύουν από ότι για να κάνετε τη δουλεία εσείς οι ίδιοι. Έτσι π.χ. σίγουρα μπορείτε να μαζέψετε πολύ πιο γρήγορα εσείς οι ίδιοι τα παιχνίδιά του και το αποτέλεσμα θα είναι πολύ πιο ικανοποιητικό, αλλά είναι πολύ πιο σημαντικό να μάθει το παιδί να το κάνει μόνο του.
Σε αυτό, χρησιμοποιήστε άφθονη θετική ανάδραση για τις προσπάθειές του και για τις δουλειές που έκανε καλά
• Αφήστε τα παιδιά σας να έχουν κάποιο λόγο σχετικό με το πώς θα κάνουν τις δουλειές. Δίνοντάς τους το δικαίωμα επιλογής, μειώνετε την αντίστασή τους.
• Οι ευθύνες μεγαλώνουν μαζί με τα παιδιά
• Μάθετε στα παιδιά σας να θέτουν στόχους
• Φυσικές συνέπειες
Πρέπει να αφήσουμε τα παιδία (μέσα σε ασφαλή πλαίσια) να βιώσουν τις συνέπειες των πράξεών τους για να γίνουν υπεύθυνα. Πολλοί γονείς από την θέληση τους να προστατέψουν τα παιδιά τους από αρνητικά βιώματα, επεμβαίνουν και το παιδί δεν μαθαίνει τα επακόλουθα των πράξεών του με αποτέλεσμα την έλλειψη πολύτιμων, έστω δυσάρεστων μερικές φορές, εμπειριών.
Παράδειγμα - σχολικές εργασίες
Ένα παιδί που πάει στο δημοτικό δεν μπορεί να γίνει υπεύθυνο, εάν ο γονέας είναι συνέχεια «πάνω στο κεφάλι του» για να κάνει τις εργασίες του και να είναι «διαβασμένος» στο σχολείο. Φυσική συνέπεια σε αυτή τη περίπτωση σημαίνει ότι να μεν βοηθάμε το παιδί αλλά αν δεν έχει διαβάσει τα μαθήματά του μέχρι μια συγκεκριμένη ώρα, πρέπει να κλείσουν τα βιβλία και το παιδί πρέπει να πάει «αδιάβαστο» στο σχολείο για να βιώσει ποιες συνέπειες έχει αυτή η συμπεριφορά.
Παράδειγμα - ντύσιμο ...
• Να δώσετε επιλογές στα παιδιά
Μερικοί γονείς παίρνουν πάρα πολλές αποφάσεις για λογαριασμό των παιδιών τους. Θέλουν να προστατέψουν τα παιδιά τους από τις λανθασμένες επιλογές και τις επώδυνες συνέπειές τους. Αυτό είναι βέβαια κατανοητό, αλλά αποστρέφει το παιδί σας από ευκαιρίες να μάθει. Μπορεί το παιδί σας να παίρνει έτσι το μήνυμα ότι είναι ανίκανο να παίρνει μόνο του τις αποφάσεις του.
Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν και δείχνουν ολοένα περισσότερη υπευθυνότητα, σταδιακά δίνετέ τους μεγαλύτερη ελευθερία αποφάσεων για τη ζωή τους. Αν περιμένετε περισσότερη υπευθυνότητα από τα μεγαλύτερα παιδιά σας, δώστε τους περισσότερα προνόμια. Αυτό τα ενθαρρύνει να συνεχίσουν να φέρονται υπεύθυνα και να παίρνουν σωστές αποφάσεις. Τους δίνει αυτοπεποίθηση.
• Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να είναι υπεύθυνα και να γίνονται ανεξάρτητα και δείξτε τους την ικανοποίηση σας για το κάθε βήμα που κάνουν.
Αν οι γονείς χρησιμοποιούσαν την ενθάρρυνση όσο συχνά χρησιμοποιούν τις επικρίσεις, τα παιδιά θα συμπεριφερόταν πιο υπεύθυνα.
• Πρέπει να βάλετε κάποια σταθερά όρια στα παιδιά σας και πρέπει να υπάρχουν κάποιους κανόνες στο σπίτι σας αλλά πρέπει να τους εξηγήσετε στο παιδί σας.
Πρέπει να είναι δίκαιοι και σαφές αυτές οι κανόνες και πρέπει να αναρωτηθείτε
• Είναι λογικές οι προσδοκίες που έχουμε από το παιδί;
• Ξέρει τι πρέπει να κάνει;
• Ξέρει πώς πρέπει να το κάνει;
• Ξέρει πότε πρέπει να το κάνει;
Ο σταθερός έλεγχος που δεν περιορίζει τις ευκαιρίες για πειραματισμό και επιτρέπει την αυθόρμητη έκφραση σχετίζεται με την ανεξαρτησία και υπευθυνότητα του παιδιού.
4. Πως εμποδίζουμε το να γίνει το παιδί ανεξάρτητο και υπεύθυνο;
• Έλλειψη ορίων
• Έλλειψη εμπιστοσύνης
• Τελειομανία
• Οι φοβίες των γονέων
• Υπερπροστασία
Ένας υπερπροστατευτικός γονιός
• Θωρακίζει το παιδί του από τις συνέπειες των ίδιων του των πράξεων, μην αφήνοντάς το να αποτύχει ποτέ, ακόμα και όταν η αποτυχία θα το ωφελήσει στην προσωπική του ανάπτυξη. Οδηγάει το παιδί βήμα βήμα χωρίς να το αφήσει να δοκιμάσει δικό του τρόπους επίλυσης προβλημάτων. «Σερβίρει» έτοιμες λύσεις και δεν αφήνει το παιδί να έχει δικές του εμπειρίες.
o Ο γονιός που ξέρει να υπερασπιστεί το παιδί του βρίσκει τα σημεία όπου το παιδί έχει «κολλήσει» σε έναν κύκλο αποτυχίας (συναισθηματικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά κ.τ.λ.) και του δείχνει τρόπους να βοηθήσει. Αφήνει το παιδί να έχει εμπειρίες.
• Αφαιρεί όλες τις δυνατότητες επιλογής από το παιδί, διαλέγοντας εκείνος τους φίλους του, απαγορεύοντας τις δραστηριότητες που εμπεριέχουν κάποιο ρίσκο.
o Ο γονιός υπερασπιστής μαθαίνει το παιδί να κάνει τις δικές του επιλογές έπειτα από πληροφόρηση, παρεμβαίνοντας μόνο όταν μια διαφορά απόψεων μπορεί να έχει καταστρεπτικές συνέπειες.
• Εξασθενεί την πίστη του παιδιού του στην ικανότητά του να λύσει τα δικά του προβλήματα.
o Ο γονιός που ξέρει να υπερασπιστεί το παιδί του, του δίνει δύναμη να κατακτήσει τον κόσμο
5. Υπευθυνότητα - τι οικοδομεί; Αυτοεκτίμηση - Αυτοπεποίθηση
Το να βοηθήστε το παιδί σας να γίνει υπεύθυνο και ανεξάρτητο είναι προϋπόθεση να έχει αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.
Αυτοεκτίμηση
Η αυτοεκτίμηση είναι η αξία που δίνουμε στον εαυτό μας.
Η αυτοεκτίμηση, η αίσθηση που έχει κάποιος για την αξία του είναι σημαντική για την επιτυχία. Όταν τα παιδιά αισθάνονται αυτοπεποίθηση και σιγουριά, έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιτύχουν στο σχολείο και στους προσωπικούς τους στόχους. Καθώς μεγαλώνουν, μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα τους.
Έρευνα
Αγόρια 10 χρονών - 3 ομάδες με υψηλή, μέση και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Τα αγόρια με υψηλή αυτοεκτίμηση είχαν μια θετική, ρεαλιστική ιδέα για τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους. Είχαν αυτοπεποίθηση, δεν ανησυχούσαν ιδιαίτερα με τη κριτική και τους άρεσε να συμμετέχουν στα πράγματα. Ήταν ενεργητικά κα εκφραστικά σε ότι και να έκαναν και συνήθως ήταν επιτυχημένα και στο σχολικό και στο κοινωνικό επίπεδο.
Τα αγόρια με χαμηλή αυτοεκτίμηση ήταν απρόθυμα να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες, ντροπαλοί και υπερευαίσθητοι στην κριτική. Μονίμως υποτιμούσαν τον εαυτό τους και είχαν κακή επίδοση στην τάξη.
Όλα τα αγόρια είχαν περίπου το ίδιο ψυχικό δυναμικό. Τα αγόρια με υψηλή αυτοεκτίμηση προερχόταν από σπίτια που τα αντιμετώπιζαν ως σημαντικά και ενδιαφέροντα άτομα και σέβονταν τις γνώμες και τις απόψεις τους. Οι γονείς είχαν πιο υψηλά και πιο συνεπή κριτήρια από αυτά των άλλων ομάδων και οι πειθαρχικές τους μέθοδοι ήταν πιο σταθερές.
Τα αγόρια με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση συχνά θεωρούσαν τους γονείς τους άδικους. Στο σπίτι η πειθαρχία κυμαινόταν από την υπερβολική αυστηρότητα στην υπερβολική επιτρεπτικότητα και τα παιδιά δεν ήξεραν ποτέ πού ακριβώς βρισκόταν.
Συμπέρασμα
Τα αγόρια υιοθέτησαν και εσωτερίκευσαν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα που έδειχναν να έχουν οι γονείς τους για αυτά. Αυτό το γεγονός είχε μεγάλες συνέπειες για την επίδοσή τους στο σχολείο. Τα αγόρια με την υψηλή αυτοεκτίμηση έβαζαν πιο υψηλούς και ρεαλιστικούς στόχους. Καθώς δεν τα τρόμαξε υπερβολικά η πιθανότητα της αποτυχίας, ήταν πολύ πιο έτοιμα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, να μπουν στο παιχνίδι και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Όταν συνέβαινε να συναντήσουν την αποτυχία ή την κριτική δεν αποθαρρύνονταν, γιατί είχαν στερεή εμπιστοσύνη στην αξία τους. Τα αγόρια με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, αντίθετα, έβλεπαν την αποτυχία σαν ένα ακόμη πλήγμα κατά της αυτοπεποίθησής τους και προτίμησαν να απέχουν από τους κινδύνους θέτοντας σκόπιμα χαμηλούς στόχους ή και εξωπραγματικά υψηλούς στόχους , για να μη τα κατηγορήσει κανείς ότι απέτυχαν. Πληγώνονταν υπερβολικά από τη κριτική και επιζητούσαν έντονα την επιδοκιμασία, γιατί έδιναν μεγάλη σημασία στο τι σκέφτονταν οι άλλοι για αυτά.
Πως νιώθουν τα παιδιά με αυτοεκτίμηση
• Με αγαπούν, ανεξάρτητα από εκείνο που συμβαίνει
• Μπορώ να κάνω πράγματα μόνος μου
• έχω κάτι να προσφέρω στους άλλους
• Μετράω
• Οι δικοί μου πιστεύουν σε εμένα
Τι μπορούν να κάνουν λοιπόν οι γονείς για να έχει αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση;
• Πρώτα οι γονείς πρέπει να συμφιλιωθούν με τις αποτυχίες των παιδιών τους και να τις αντιμετωπίσουν ως κάτι φυσικό και παροδικό , βοηθώντας τα να αποκτήσουν περισσότερο θάρρος και αποφεύγοντας την τελειομανία, που μπορεί να το αγχώνει.
• Αναγνωρίστε τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του παιδιού σας, ώστε να το προτρέπετε να βάζει στόχους προσιτούς.
• Αφήστε το παιδί να δοκιμάσει ανορθόδοξους τρόπους σε μια δραστηριότητα και να μάθει το ίδιο αν έχουν αποτέλεσμα.
• Συνηθίστε να ακούτε και να σέβεστε τους τρόπους αντιμετώπισης καταστάσεων και τις πρακτικές που επιλέγει το παιδί σας, έστω αν διαφέρουν από τις δικές σας.
6. Ευθύνες ανάλογα με την ηλικία
Τρεις κατηγορίες ευθυνών
• Υποχρεωτικές συμπεριφορές - Τι πρέπει να κάνει το παιδί
• Να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του στο σχολείο
• Να βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού
• Διαπραγματεύσιμες συμπεριφορές - Το παιδί έχει κάποια ελευθερία επιλογής, αλλά χρειάζεται την έγκρισή σας
• Ώρα επιστροφής στο σπίτι
• Πρόγραμμα τηλεόρασης
• Αυτοέλεγχος - Το παιδί σας έχει την απόλυτη ευθύνη
• Μουσική
• Αθλητισμός
Ευθύνες ανάλογα με την ηλικία
Παιδιά 3 έως 4 ετών
Βούρτσισμα δοντιών
Να βοηθούν στο συγύρισμα του δωματίου και στο μάζεμα των παιχνιδιών
Παιδιά 4 έως 5 ετών
Να βοηθούν στο στρώσιμο ή στο μάζεμα του τραπεζιού μεταφέροντας ότι δεν σπάει
Να ποτίζουν τα φυτά
Παιδιά 6 έως 8 ετών
Να καθαρίζουν το δωμάτιό τους
Να φροντίζουν το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικής τους υγιεινής
Να στρώνουν τα κρεβάτια
Να βάζουν τα ψώνια στα ντουλάπια
Να στρώνουν και να μαζεύουν το τραπέζι
Να βγάζουν έξω τα σκουπίδια
Να σκουπίζουν
Παιδιά 9 έως 12 ετών
Να είναι αποκλειστικά υπεύθυνα για την προσωπική τους υγιεινή
Να ετοιμάζουν κάποια μέρη των γευμάτων
Να βοηθούν στην αυλή
Να σκουπίζουν τα χαλιά με την ηλεκτρική σκούπα
Να ετοιμάζουν μόνα τους κάτι πρόχειρο να φάνε
Να αγοράζουν ρούχα με την βοήθειά σας
Παιδιά 13 έως 15
Μπείμπι σίτιγκ
Να καθαρίζουν τα τζάμια
Να σιδερώνουν μερικά ρούχα
Να ετοιμάζουν μερικά γεύματα
Να προϋπολογίζουν τα χρήματά τους
Παιδιά ηλικίας 16 ετών και πάνω
Να κάνουν δουλειές έξω από το σπίτι για να κερδίζουν χρήματα
Να προγραμματίζουν και να ετοιμάζουν κάποια γεύματα
7. Αξία του χρήματος
Το να είναι υπεύθυνο ένα παιδί, σημαίνει και ότι από κάποια ηλικία πρέπει να είναι σε θέση να χειρίζεται τα χρήματα σωστά με υπεύθυνο τρόπο.
• Εξηγήστε στα παιδιά την αξία του χρήματος από πολύ μικρή ηλικία. Εξηγήστε ότι το χρήμα είναι απαραίτητο και προέρχεται από εργασία.
• Χαρτζιλίκι
• Αποταμίευση - Τα παιδιά έχουν την τάση να ξοδεύουν παρορμητικά. Παρακινήστε τα να βάζουν στην άκρη ένα συγκεκριμένο ποσοστό από το εισόδημά τους.
• Μάθετε στα παιδιά τι είναι καταναλωτισμός. Βάλτε τα παιδιά να συγκρίνουν τιμές.
8. Σχολικές εργασίες
Υπευθυνότητα στις σχολικές εργασίες
• Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι τα μαθήματά τους είναι δική τους δουλειά και όχι η δική σας.
• Πρέπει να εξηγήστε στο παιδί σας ότι οι σχολικές εργασίες είναι μια υπόθεση ανάμεσα στο παιδί και το δάσκαλό του. Εσείς απλώς το διευκολύνετε. Καθήκον σας είναι να το βοηθάτε να κάνει την εργασία του και η ευθύνη του παιδιού είναι να ολοκληρώσει τις εργασίες του.
o Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας έχει αρκετό χρόνο για να κάνει τις σχολικές του εργασίες
o Να έχετε μια καθορισμένη ώρα για τα μαθήματα κάθε μέρα και διαπραγματευθείτε την ώρα αυτή με το παιδί σας, αν είναι δυνατό
o Το παιδί πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο χώρο για να κάνει τα μαθήματα του
o Πείτε στο παιδί σας ότι έχετε εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να κάνει μόνο του την εργασία και ότι είστε σίγουροι ότι θα βάλει τα δυνατά του.
o Μάθετε στα παιδιά να κάνουν τα δυσκολότερα μαθήματα πρώτα
o Η τιμωρία δε δίνει στα παιδιά κίνητρα να τα πάνε καλύτερα στο σχολείο, ούτε να βάζουν τα δυνατά τους στα μαθήματά τους. Δεν μπορείτε να αναγκάζετε το παιδί σας να μάθει με το ζόρι. Η διάθεση για μάθηση και μελέτη μπορεί να δημιουργηθεί μόνο με την ενθάρρυνση και την αυτοπειθαρχία.
o Χρησιμοποιείτε τη μέθοδο της φυσικής συνέπειας
9. Επίλογος - Γονείς ως πρότυπο
Τα παιδιά μαθαίνουν να είναι υπεύθυνα αν βλέπουν και τους γονείς τους να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους. Επίσης μπορείτε εσείς σαν γονείς να περάσετε το μήνυμα ότι το να είσαι υπεύθυνος για κάτι μπορεί να είναι δύσκολο και κουραστικό, αλλά μακροπρόθεσμα φέρνει ευχαρίστηση και ικανοποίηση.
Καρόλα Folle-Αλέπη
Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος
Πτυχιούχος Ψυχολογίας - Πανεπιστημίου Marburg - Γερμανίας
www.carola-alepi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου